Kamieniołom w Lisowicach

W okolicach Działoszyna, zwłaszcza w obszarze Działoszyńskiego Przełomu Warty rozlokowanych jest wiele mniejszych i większych wyrobisk wapieni - białej skały osadowej pochodzenia organicznego. To efekt wieloletniego wydobywania metodami chałupniczymi wapiennego kamienia dla potrzeb budownictwa: do budowy domów, ogrodzeń, utwardzania dróg, oraz do wypału w piecach wapienniczych (wapiennikach) w procesie produkcji wapna palonego. Profile geologiczne w kamieniołomach pozwalają zajrzeć w głąb skalnego podłoża. Ujawniają różne odmiany wapieni, z których jest ono zbudowane. W południowo-wschodniej części Załęczańskiej: Parku Krajobrazowego oraz w okolicach Działoszyna występują trzy zespoły wapieni jury górnej (oksfordu): wapienie ławicowe zawodziańskie, wapienie skaliste i wapienie kredowate miedznowskie.

Kamieniołom Lisowice Zachód zlokalizowany jest na zboczu doliny Warty, w strefie Działoszyńskiego Przełomu. Pozyskuje się tu złoże ławicowych wapieni zawodziańskich. Skały te powstały w górnej jurze, w podokresie zwanym oksford. Ten typ wapieni powstawał w procesie sedymentacji morskich osadów: pyłu węglanowego i detytrycznego (osady z innych zerodowanych skał). W warunkach płytkiego, ciepłego mezozoicznego morza w bardzo dużej liczbie i obfitości gatunków, żyły opancerzone mięczaki. Wiele z nich było ogromnych rozmiarów Bardzo liczne w tym czasie amonity (wymarłe opancerzone głowonogi) budowały piękne spiralne muszle ponad półmetrowej średnicy.

Jeszcze większe były wydłużone pancerze niektórych gatunków belemnitów - ich bliskich kuzynów Po śmierci zwierząt ich wapienne muszle opadały na dno wraz z osadami dostarczanymi przez rzeki, pod ciśnieniem kolejnych warstw, zamieniały się w pokłady białych węglanowych skał. W tym samym czasie na morskim dnie rosły ku górze tzw. biohermy gąbkowe - soczewkowe: lub kopulaste budowle powstające z obumierających narastających sukcesywnie na sobie morskich gąbek, w procesie podobnym do powstawania raf koralowych Tak powstawał najtwardszy typ wapieni - tzw. wapienie skaliste. Miękkie wapienie ławicowe (uławicone, płytowe) otaczały biohermy gąbkowe lub wypełniały zagłębienia pomiędzy nimi.

Wapienie w kamieniołomie posiadają wyraźny charakter warstw (ławic). W skarpach o wysokości do 10 m widoczne są spękania, biegi i upady warstw oraz drobne kanały krasowe. Za skruszenie pokładów wapieni odpowiadają ruchy skorupy ziemskiej. Pierwotnie skały te były monolitem, jednak pod koniec kredy, w efekcie ruchów tektonicznych, całe skaliste morskie dno zostało wydźwignięte ponad powierzchnię wody, stając się skalistym lądem. Uległy wtedy nachyleniu, pofałdowaniu, pocięciu uskokami i skruszeniu w sieć spękań.

W kamieniołomie możemy znaleźć liczne i piękne skamieniałości morskiej fauny jurajskiej: amonity, jeżowce, gąbki, małże oraz pasiaste krzemienie (buły krzemienne). Te tkwiące pomiędzy warstwami wapieni kuliste lub owalne twory posiadają ciekawą genezę, również związana z życiem jurajskich mórz. Gąbki posiadają delikatne szkielety zbudowane z krzemionki. Jednak paradoksalnie to one zbudowały najtwardsze wapienie. Po śmierci zwierzęcia ich szkielety ulegały chemicznej przemianie. Udzielały swej formy zalegającym na dnie węglanowym osadom i kamieniały jako wapienne, a krzemionka uwalniała się do wody, by następnie krystalizować w formie krzemiennych, bulastych konkrecji.

Bardzo ważnym dla nauki okazał się kamieniołom w Bobrownikach. Obok powszechnie występujących w tym obszarze utworów jury górnej, zachowały się tu również młodsze warstwy. Na oksfordzkich wapieniach leżą tu utwory kimerydu, prawie w całości zniszczone zrzez lodowce. Znaleziono tu skamieniałości nowego dla nauki rodzaju amonitów. Nadano mu nazwę Vielunia. Obecnie formy te znajdowane są w jurajskich skałach w wielu obszarach Europy.

To tylko nieliczne przykłady. Wyrobisk zawierających różnorodne ciekawostki geologiczne jest w okolicy Działoszyna znacznie więcej. Obecność łatwo dostępnych, różnorodnych form krasowych, zwłaszcza krasu kopalnego powoduje, że Załęczański Park Krajobrazowy bywa określany jako najciekawszy obszar krasowy w Polsce.